سوال: شهر یری کجاست و چرا امروزه برای ما مهم شده؟
جواب: شهر یری در 22 کیلومتری اردبیل و 40 کیلومتری شرق مشگین شهر و در کنار رود قرهسو واقع است. اهمیت این منطقه که به وسعت حدودی 311 هکتار می‌باشد، در یافته‌های باستانشناسیِ بسیار کهن آن نهفته. این منطقه، یکی از اولین سکونتگاه انسان‌های هوشمندِ هوشمند(مردمانی که ما از گونه‌ی آنها هستیم)می‌باشند. محوطه‌ای با پیشینه‌ی تمدنی فوق‌العاده قدیمی.
سوال: در این محوطه‌ی باستانی چه چیزهایی وجود دارد؟
جواب: این منطقه تاریخی از چند بخش که شامل: دژ نظامی، معبد و گورستان و… تشکیل شده است.
سوال: مگر قدمت شهر یری چند سال است که این‌همه برای باستان شناسان مهم شده؟
جواب: قدمت بخشی از این مجموعه تاریخی به سه هزارو پانصد سال، پیش می‌رسد و بخش دیگر آن که بسیار کهن‌تر می‌باشد را به حدود یازده‌هزار سال پیش حواله داده‌اند. یعنی خیلی، خیلی، قبل‌تر از مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، حتی قبل‌تر از عیلامیان و مردمان شهرسوخته و جیرفت؛ مردمانی دارای فرهنگ و تمدنی غنی، در آن ساکن بوده‌اند.
سوال: مهم‌ترین شاخصه‌ی دیداری در این مجموعه با ارزش چیست؟
جواب: آن چیزی که در این محوطه بسیار جلب توجه می‌کند، تعداد 247 عدد، سنگ افراشته‌های باستانی است که اکثراً به شکل انسان حجاری شده‌اند. اندازهی این نمادها از 71 سانتی متر تا 6 مترو 81 سانت می‌باشد؛ در تمامی این سنگ‌ها نقش چشم‌ها و یک بینیِ کشیده را می‌بینیم که با موهایی بلند در دور سرشان تصویر شده‌اند. و البته غالباً، خنجری که با کمربند بر کمر سنگ، حجاری شده است. چیزی که این سنگ افراشته‌ها را جالب‌تر می‌کند، این که در صورتِ هیچ کدام از آنها دهان دیده نمی‌شود؛ به جز در یکی از سنگ افراشته‌ها که تصویر بانویی است.
سوال: عجیب است! این سنگ‌ها را برای چی ساخته‌اند و در شهر یری مستقر کرده‌اند؟
جواب: نظر محققین این است که سنگ‌های حجاری شده، بخشی از یک معبد یا نیایشگاه بوده و علت اینکه جز یک نقش، بقیه سنگ افراشته‌ها دهان ندارند، به این خاطر است که در این نیایشگاه، به مومنینشان، سکوت و خاموشی را یادآوری می‌کرده‌اند.
سوال: دیدگاه صاحب نظران در رابطه با این کشف بزرگ و فوق‌العاده‌ی شهر یری چیست؟
جواب: محققین معتقدند که ساکنینِ هر دوره، در این منطقه، برای خود جوامعی پیشرفته و متمدنی ساخته بودند. آنها نمادهای پیچیده و مرموزی داشته‌اند و زنان در این جوامع از موقعیت‌های اجتماعی مهمی برخوردار بوده‌اند. آنها جزو تمدن‌های فلات ایران و قفقاز می‌باشند و با دیگر مناطق مثل جوامع تمدنی در ترکیه امروزی و ارمنستان و حتی در شرق دریای کاسپین هم مراوده داشته‌اند. این سنگ افراشته‌ها تاکنون در بخش‌هایی از خاورمیانه از جمله در کردستان ترکیه و کشور آذربایجان کشف شده‌اند، که در هر منطقه فقط یک یا دو عدد از این سنگ‌ها موجود بوده. این مقایسه به ما می‌گوید، احتمالاً منطقه شهر یری، برای تمامی مناطق نزدیک در خاورمیانه، مرکز بزرگِ تمدنی، آیینی و فرهنگی و سیاسی بوده است.
مردمانی که در این نیایشگاه و اطراف آن ساکن بودند، از قدیمی‌ترین نوع انسان خردمند(هوشمندِهوشمند) به شمار می‌روند و قدیمی‌تر از عیلامیان و مردمان شهر سوخته و جیرفت و….. می‌باشند.
ما امروز می‌دانیم که واژه اردبیل که برگرفته از کلمه پارسیِ باستان “آرتا ویلا” است. علت این نام گذاری، قطعاً با حضور چنین نیایشگاه ” زمین مقدس ” بوده، به معنیِ “ارت ویلا” یا وسیع و کهن مایه‌ای، قطعاً پیامی روشن را برایمان تداعی می‌کند.
پژوهش، تصاویر و نگارش: چکاوک