بر اساس جدیدترین تحقیقاتی که توسط هیئت‌های ایرانی و فرانسوی در ایران انجام شده، سابقه‌ی حضور جوامع انسانی در منطقه‌ی دامغان و حوالی آن به 60 هزار سال پیش می‌رسد. قبل از آمدن انسان هوشمندِ هوشمند به منطقه‌ی دامغان، انسان ناندرتال در این مناطق زندگی می‌کرده است. یکی از شاخصه‌های حضور انسانی در این منطقه دست‌افزارهایی است که در این مناطق پیدا شده‌اند. محققان از شکل و فرم ابزار سنگی‌های موجود در منطقه، مشخص کرده‌اند که در حدود 22 هزار سال پیش به قبل‌تر، انسان‌های ناندرتال در این مناطق حضور داشته‌اند که با گذر زمان و با ورود انسان هوشمندِ هوشمند کم کم منقرض شده و جای خود را به تازه‌واردان داده‌اند. همه‌ی ما انسان‌های امروزی، از نسل انسان‌های هوشمندِ هوشمند هستیم و تقریباً در ژنوم تمام ما، بین 5 تا 4 درصد ژن ناندرتال وجود دارد که مربوط به تلقیق این دو گونه انسان با هم است.
دامغان یکی از کریدورهای عبور مردمان از هزاره‌های دور تا به امروز:
بخشی از کریدورهای عبور مردمان از چند ده هزار سال پیش تا به امروز، در منطقه دامغان و توابع آن بوده است، که یکی از این دالان‌های عبور انسان‌ها، راه بین البرز و کویر مرکزی می‌باشد. در این مسیر فراوان رودخانه‌هایی بوده که از البرز به سمت پایین جریان داشته‌اند و همین امر مسبب ایجاد مخروط افکنه‌هایی شده که بررسی‌ها نشان داده، استقرارهای انسانی فراوانی در این گستره)داخل این دالان بین کویر و کوهستان( وجود داشته است. حال این استقرارها می‌توانند مربوط به دوران‌هایی از چند ده هزار سال گذشته تا چند صد سال پیش باشند. یکی از روش‌های تشخیص و تفکیک زمان حضور ناندرتالها و انسان‌های هوشمندِهوشمند از روی شکل دست افزارهایی است که می‌ساختند. ابزار سنگی‌های ناندرتالها، بیشتر تراشه محور بوده و نوع ابزار سنگی‌های انسان‌های هوشمندِهوشمند بیشتر تیغه‌سازی بوده است. محدوده‌ی چاه جم)چاه حاج علی قلی( یکی از محوطه‌های استقراری انسان‌ها در دوران‌های مختلف می‌باشد. از محوطه‌های دیگری که در این محدوده واقع هستند و محل استقرار انسانی بوده، می‌توانیم از شور قاضی- ایوانکی- صوفی آبادو میرک نام ببریم.
این سوال در ذهن ایجاد می‌شود که کویر حاج علی قلی که امروز کویر نمک است، چگونه زمانی استقرارگاه انسانی بوده؟
تحقیقات نشان داده که منطقه‌ی چاه جم، زمانی دریاچه‌ی آب شیرین بوده و در هزاره‌های دور، دریاچه‌های آب شیرین بزرگ و فراوانی در فلات مرکزی ایران وجود داشته‌اند که به مرور زمان تبدیل به پلایا شده اند)مرده‌اند( و امروز مبدل به نمک‌زار گردیده‌اند. حوض سلطان دریاچه‌ی نمک کویر قم و کویر حاج علی قلی، نمونه‌هایی از دریاچه‌های آب شیرین دیروز و نمک‌زار شده امروز هستند. {دریاچه‌ی ارومیه نیز هم اکنون وارد مرحله‌ی پلایا شده است و وارد کردن آب در آن فقط این روند را به تاخیر می‌اندازد.} همانطور که گفتیم از گذشته‌های دور، رودهایی که از البرز به سمت پایین در جریان بودند، در نهایت به حاج علی قلی فرود می‌آمدند؛ هم اکنون نیز با محدود شدن تمام آن رودخانه‌ها، باز هم در میان این کویرِ نمک، آب زیادی وجود دارد.
حال پلایا شدن چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
فرم بستر دریاچه‌های زنده، کاسهای شکل است. حال اگر ورودی آب به دریاچه، کمتر از میزان تبخیر آب از دریاچه شود، کم‌کم دور تا دور این بستر کاسهای شکل، شروع به رسوب می‌کند و فرم کاسهای بستر دریاچه، با گذر زمان، شکل بشقاب را به خود می‌گیرد؛ در این شرایط است که می‌گوییم دریاچه، پلایا شده است و دیگر مرده.
برای محققین باستان شناس، معیار بررسی استقرارگاه‌های انسانی در حوالی چاه جم و دامغان، منطقه‌ی میرک سمنان است.
حال میرک کجاست و دست‌آوردهای محققان باستان شناس در آن چه‌ها بوده؟
محوطه‌ی میرک در اطراف روستای دلازیان در هشت کیلومتری جنوب سمنان واقعه است. میرک سمنان، محوط‌های باستانی با قدمتی از دوران پارینه سنگی میانی)دوران استقرار ناندرتالها در منطقه( است. در این منطقه هیچ تپه‌ی باستانی وجود ندارد، بلکه در آنجا برای کیلومترها سنگ فَرشی از دست افزارهای سنگی موجود است. طبق تحقیقات لایه‌نگاری شده که دکتر وحدتی نسب به همراه تیم فرانسوی در میرک انجام داده‌اند؛ در آن سه دوره از زندگانی مردمان و گسترش آنها در منطقه را یافته‌اند. قدیمی‌ترین لایه‌ای که در میرک توسط این تیم کشف و سن سنجی شده است، مربوط به 22 هزار سال پیش می‌باشد. محققین متوجه شده‌اند که منطقه‌ی میرک و جنوب سمنان پر از آب گیر و دریاچه‌های آب شیرین بوده که به ترتیب زمانی، این دریاچه و آبگیرها در 22 تا 44 هزار سال پیش بسیار فراوان و گسترده بوده‌اند و بارها و بارها بخشی از آنها مبدل به مرداب و نی زار شده است. از 46 تا 44 هزار سال پیش دریاچه‌ها و آب گیرها، گسترش پیدا کرده‌اند و حتی بزرگ‌تر هم شده‌اند؛ ولی بین 52 تا 52 هزار سال پیش کم‌کم اقلیم تغییر پیدا کرده و دریاچه‌ها کوچک و کوچک‌تر شدند و هوا خشک‌تر شده است و از 2266 سال پیش تا 660 سال پیش اقلیم کاملاً تغییر کرده و منطقه خشک گردیده و در زمان حال، ما در آن منطقه تپه‌هایی را می‌بینیم که بر اساس انباشت ذرات پیرامونشان و تل ماسه‌ها و ... جمع شده‌اند و به صورت تپه درآمده‌اند. همانطور که گفتیم محققین از این الگو برای بازسازی شرایط چاه جم استفاده می‌کنند و دریافته‌اند که چاه جم یا کویر حاج علی قلی در ابتدا دریاچه‌ی آب شیرین بوده که تمامی ورودی‌های رودخانه‌ای به شکل فراوان از سمت البرز به سوی آن جاری بوده است و جزو کوریدورهای انسانی به حساب می‌آمده و به وضوح، محل استقرار مردمان و انسان‌های دوره‌ی سنگ)ناندرتالها( بوده است.
با بررسی‌هایی که در اطراف چاه جم تا محدوده‌ی کارخانه‌ی فولاد دامغان انجام شده، به طور فراوان دست‌افزارهایی یافته‌اند که هم سن و هم دوره‌ی، دست افزارهای 22 هزار ساله‌ی میرک سمنان می‌باشند. جالب است که بدانیم ابزار سنگی‌هایی که محققین باستان‌شناس در این مسیر پیدا کرده‌اند، به جهت حفر قنات‌هایی بوده که دهه‌ها پیش، انجام گرفته و کارگران حفر قنات ندانسته، همراه با خاک برداری از عمق زمین، این ابزار سنگی‌ها را به سطح جابجا کرده‌اند که موجب شده امروز بخشی از پازل اطلاعات ارزشمند عصر حجر در منطقه دامغان را کامل کنیم.
جمع‌بندی تمامی این تحقیقات، نشان از آن دارد که قدمت دامغان و مناطق اطراف آن هفت هزار ساله نیست، بلکه قدمت استقرا انسان در آن به بیش از 22 هزار سال می‌رسد و در آن تاریخ یعنی 22 هزار سال پیش و قبل‌تر از آن، این مکان زیستگاه انسان ناندرتال بوده است.
برگرفته از تحقیقات دکتر حامد وحدتی نسب
گردآوری و تنظیم: چکاوک